De één laat zich graag schrikken, de ander ligt er ’s nachts wakker van. De horrorfilm is niet voor iedereen weggelegd. Toch is het genre in de afgelopen honderd jaar steeds populairder geworden. Tussen 1920 en 1930 bestonden er nog maar vier horrorfilms. Tegenwoordig verschijnen er jaarlijks zo’n 40 films van dit genre. Maar meer betekent niet altijd beter. Op The Internet Movie Database (IMDb) krijgen die vier films van vroeger gemiddeld een veel hogere waardering dan de 40 films uit bijvoorbeeld 2020. Hoe kan dit?
Laten we eerst uitzoeken wat een horrorfilm is. De definitie van een horrorfilm is volgens Wikipedia ‘een film waarin angst het hoofdthema vormt’ (leuk detail: horror is het Latijnse woord voor verschrikking). Dit maakt het een beetje een moeilijk genre, omdat angst voor iedereen anders is. Een film over spinnen is natuurlijk veel enger voor iemand die helemaal niks moet weten van die kriebelbeestjes dan voor iemand die een vogelspin als huisdier heeft. Het makkelijke aan dit genre is dat er een heleboel subgenres zijn. Zo kan iemand bijvoorbeeld lachen om spinnenfilms, maar films met spoken doodeng vinden en toch nog angst ervaren.
Waarom kijken we dit soort films? Volgens filmwetenschapper Rudi de Boer vinden mensen het al vanaf jongs af aan leuk om elkaar bang te maken. “Kinderen vinden het leuk om te schrikken wat vaak in gegiechel eindigt. Als je wat ouder bent, gaat het om de adrenalinekick. Maar ook om te relativeren; je wenst natuurlijk niemand een situatie toe die je in horrorfilm ziet. Als je zit te kijken, denk je al gauw: “Wat ben ik blij dat ik dat niet ben, zo slecht heb ik het eigenlijk niet”. Naast adrenaline en relativeren is het ook een ontsnapping uit de werkelijkheid. In het echte leven zal je niet zo snel achterna gezeten worden door zombies. Een horrorfilm is dus ook een kans om te kunnen fantaseren.”
Nu we weten wat een horrorfilm is en waarom we dit onszelf aandoen kunnen we kijken waarom dit genre door de jaren heen steeds minder gewaardeerd wordt. Dat kan door een aantal factoren komen:
Er worden er te veel gemaakt en het publiek is verwend.
Er worden de laatste jaren zo’n 40 horrorfilms per jaar gemaakt. Het maken van een horrorfilm kost bijna niks en levert vrijwel altijd winst op. Dus waarom zouden er niet 40 films per jaar worden gemaakt? Paranormal Activity (2007) werd in zeven dagen tijd gemaakt voor maar 15.000 dollar en bracht 193 miljoen dollar op. Maar winst betekent niet altijd goede kwaliteit. Twee of drie films uit één jaar krijgen een 7 of hoger. Dat betekent dat er nog zo’n 37 films zijn die gemiddeld een 5 hebben. De Boer: “Het is gewoon formulewerk geworden. Als je weer een groep jongeren naar een hutje in het bos stuurt, wat denk je dan dat er gaat gebeuren? Horrorfilms zitten vol met clichés en we kijken blijkbaar wat strenger naar dit genre. James Bond zit bijvoorbeeld ook vol met clichés en elke film gebeurt er weer hetzelfde. Van een horror mag je verwachten dat het eng is, van James Bond mag je verwachten dat hij de wereld redt. Clichés bij James Bond vindt niemand erg. Een horror die niet eng is, vinden mensen veel erger. Het gemiddelde wordt natuurlijk ook gevormd door al die streamingsdiensten. Je kan kijken wat en wanneer je wilt. Vroeger moest je naar de videotheek en dan keek je de drie films die iedereen het beste vond en liet je alle troep liggen. Een slechte film is zo aangezet.”
Er is geen groot budget voor horrorfilms.
De meeste horrorfilms zijn B-films. Dat wil zeggen een onbekende cast, een onbekende regisseur, een onbekende studio en een laag budget. Maar dat hoeft niet meteen iets slechts te betekenen. De Boer: “Kijk naar The Blair Witch Project (1999). Die is voor een appel en een ei (zo’n 60.000 dollar) gemaakt en was een daverend succes. Maar zoiets hadden we nog niet zo vaak gezien”. De makers van deze film maakten gebruik van het ‘found footage-idee’; drie studenten willen een documentaire maken over een heks. De studenten verdwenen, maar hun materiaal is wel terug gevonden. Als kijker krijg je al snel het idee dat dit het echte materiaal is van studenten die echt verdwenen zijn. Niet de eerste in dit genre (denk aan Cannibal Holocaust uit 1980), maar wel de film die dit subgenre weer op de kaart heeft gezet. Maar ook een hoog budget, betekent niet altijd dat het een groot succes gaat worden. De zoveelste reboot van The Mummy (2017) krijgt met een budget van 125 miljoen dollar niet meer dan een 5,4 op IMDb. Gemaakt door een grote studio, namelijk Universal en met niemand minder dan Tom Cruise in de hoofdrol. De redenen voor dit lage cijfer? Slechte casting, Tom Cruise is te oud, voorspelbaar, slecht verhaal en een bij elkaar geraapt zooitje. Ai.
In ons land zijn er verschillende mogelijkheden om budget te krijgen voor films, maar voor horrorfilms is het lastig. Filmdistributeurs Nederland deed in 2018 onderzoek naar Nederlandse bioscoopfilms en de subsidie van het NL Filmfonds. In de periode 2013 -2017 heeft het fonds ongeveer 53 miljoen euro aan selectieve steun verdeeld over 171 films (via de suppletieregeling werd er zo’n 23 miljoen verdeeld). Drie horrorfilms hebben 1,4% selectieve steun gekregen, gemiddeld zo’n 240.000 per film. Om evente vergelijken; in diezelfde periode hebben 70 dramafilms gemiddeld zo’n 460.000 euro gekregen. Bijna het dubbele. Gemiddeld leverde een horrorfilm ongeveer 100.000 euro op. Niet zo’n hele lucratieve business in ons land dus (het hele onderzoek lees je hier). Als je een horror in Nederland wil maken, dan zal je óf met een heel goed verhaal moeten komen bij één van de fondsen of filmproducenten óf zelf geld hebben óf het via crowdfunding moeten proberen.
Als we kijken naar één van de vele productiehuizen die Amerika rijk is, Blumhouse Productions (ook degene die Paranormal Activity uitbracht), dan zien we dat het weinig in heeft hoeven brengen voor succes. In de periode 2013-2017 zijn er 23 horrorfilms (alleen films waarvan de financiële gegevens openbaar staan, zijn meegenomen in deze tabel) door deze producent gemaakt.
| Budget | Opbrengst | Gem. rating | Aantal films | |
| 2013 | $16.500.000 | $325.000.000 | 6 | 4 |
| 2014 | $20.000.000 | $370.000.000 | 5 | 4 |
| 2015 | $34.400.000 | $348.408.000 | 5 | 7 |
| 2016 | $42.000.000 | $512.000.000 | 5,8 | 6 |
| 2017 | $9.300.000 | $382.000.000 | 7,1 | 2 |
| Totaal | $122.200.000 | $1.937.408.000 |
In Nederland is er inderdaad geen groot budget voor horrorfilms. In Amerika worden ze juist gemaakt omdat ze relatief goedkoop zijn om te maken en heel veel winst opleveren. Dat het ten koste gaat van de kwaliteit maakt niet uit, omdat de verdiensten echt heel hoog zijn.
Het is heel moeilijk om een goede horror te maken.
Een horrorfilm bestaat uit verschillende elementen. Leg het hiernaast gelegen lijstje naast een willekeurige horrorfilm en er is een grote kans dat je ze allemaal moeiteloos kan afvinken. Vroeger kwam je hier als filmmaker nog mee weg, maar tegenwoordig moet je in ieder geval één element origineler uitwerken. Hereditary (2018) en Midsomnar (2019) laten je bijvoorbeeld heel ongemakkelijk voelen, omdat regisseur Ari Aster zich richt op sfeer. Maar ook je manier van filmen kan origineel zijn; Cloverfield (2008) en The Blair Witch Project (1999) zijn met een camcorder gefilmd en het recentere Host (2020) is volledig via Zoom gefilmd. Maar dat zijn uitzonderingen. Volgens De Boer moet je als regisseur van goeden huize komen en zijn horrorfilms die onder je huid kruipen echt op één hand te tellen: “Horror is, samen met fantasy en sci-fi, het moeilijkste genre wat er is. Het bestaat uit clichés, maar zonder die clichés heb je geen horrorfilm meer. Het is dus niet erg om voorspelbaar te zijn, maar je moet ook vernieuwend zijn. En je kijkt horror, omdat je wil schrikken. Ons bang maken is het aller moeilijkste voor een filmmaker, zeker nu we zo veeleisend zijn.”
Naast al die eisen willen we anno 2021 ook meer diversiteit. Vrouwen zijn een geliefd personage in het horrorgenre. Vaak als slachtoffer, want ze gillen lekker hard, maar minstens net zo vaak als heldin. Niet voor niets is er de term ‘final girl’ bedacht: het stille, brave, maagdelijke, hetero meisje dat als laatste overblijft nadat het vriendenweekend in het hutje in het bos eindigt in een slachtpartij. Alle andere vrouwen zijn dood, maar het lukt haar om een moordenaar/geest/monster te vernietigen. Google zocht samen met het Geena Davis Institute on Gender in Media uit hoe veel schermtijd en tekst vrouwen krijgen in de verschillende filmgenres. Ze keken naar 100 grootverdieners tussen 2014 en 2016. Horror staat met stip bovenaan:
Met de final girl in gedachte is deze uitslag niet zo heel gek. De hele transitie van onschuldig bloempje naar powervrouw is, in horrorfilms in ieder geval, misschien realistischer dan een gillende man. Alhoewel dat tegenwoordig ook helemaal andersom kan zijn. Kijk maar naar de film Get Out van Jordan Peele uit 2017: een afro-amerikaanse final boy. De regels voor een final boy zijn wel anders; ze hoeven geen maagd te zijn, zijn vaak nerdy, vindingrijk en overleven vaak vanwege hun verstand. Toch geeft het horrorgenre nog steeds de voorkeur aan een final girl, al hoeft ze geen verlegen muurbloempje meer te zijn. Het stoere mag er vanaf de eerste minuut al in zitten. Denk bijvoorbeeld aan Crystal Creasey uit The Hunt (2020). Deze ex-soldaat laat vanaf het begin van de film niet met zich sollen.
Winst kan een indicatie zijn of je een goede horror gemaakt hebt. Belangrijker is wat het publiek er van vindt.
De film met de hoogste waardering op IMDb is Psycho uit 1960. Kartoffelsalat uit 2015 krijgt de laagste waardering. Maar wat maakt Psycho nu zo goed en Kartoffelsalat juist zo slecht? Volgens de reviews bestaat Psycho uit goed acteerwerk, editing waar je u tegen zegt (denk aan de welbekende douchescéne), realistisch, vernieuwend voor 1960 standaarden en Alfred Hitchcock aan het roer. Maar er is ook kritiek; voorspelbaar, overgewaardeerd en tijdverspilling. De cast van Kartoffelsalat bestaat vooral uit Duitse YouTubers waardoor het volgens de reviews één grote pr-stunt is. Slecht acteerwerk en een heel slecht verhaal is het grootste hekelpunt. Maar zelfs Kartoffelsalat krijgt af en toe een 10. Het ligt er natuurlijk allemaal aan wie de review heeft geschreven. Iemand die YouTubers volgt (vaak het hele jonge publiek) zal een Kartoffelsalat veel beter kunnen waarderen dan een horrorfilm uit 1960 die in hun ogen heel saai en traag zal zijn. Dat geldt natuurlijk ook voor Psycho. Liefhebbers van deze film zullen juist weer heel veel moeite hebben met een film waarin YouTubers de hoofdrol hebben.
Uit het linkerrijtje kan je wel concluderen dat vroeger alles beter was. Psycho heeft op IMDb een hele goede review uit januari 2021. Waarom vinden mensen in 2021 een film uit 1960 nog zo goed? Volgens De Boer zijn de oudere films echt klassiekers: “Dit zijn films die misschien nog niet iedereen gezien heeft, maar wel iedereen kent. Als je nog nooit een horrorfilm hebt gezien, dan wordt er vaak met de klassiekers begonnen. Vandaar dat deze films altijd weer terugkomen en bovenaan in zo’n lijst terecht komen. Ook blijven het goede films die revolutionair waren voor de tijd waarin ze gemaakt zijn.”
Hoewel bijna heel de top 5 uit Amerikaanse films bestaat, is de nummer drie een uitzondering. Tumbbad komt namelijk uit India. Hoe komt een Indiase horrorfilm zo hoog op de lijst terecht? “Er zijn zoveel filmindustrieën tegenwoordig. De wereld wordt wat dat betreft kleiner”, aldus De Boer. “Ook nu met Netflix. Je kan tegenwoordig veel makkelijker een Engelse, Japanse of Indiase horrorfilm opzetten. En dat deze nu op drie staat, is alleen maar hartstikke goed. Het betekent dat heel veel mensen dit een goede film vinden en dat het niet altijd uit Hollywood hoeft te komen.”
Heeft het publiek met al hun eisen (wel clichés, maar liever ook niet; voorspelbaar maar toch ook met schrikmomenten; alle elementen volgen, maar ook vernieuwend) het genre nu verpest? De Boer: “Door al die lage gemiddelden, heeft horror wel een slechte naam gekregen. Een goede horrorfilm wordt niet zo snel meer gekeken, omdat de meeste films uit dit genre niet meer dan een 5 krijgen. Vaak wordt dan gedacht dat alle horror slecht is. Dus ja, we hebben het genre wel een beetje verpest, maar wat doe je er aan? Niks, gewoon blijven kijken en hopen dat je een keer een goede te pakken hebt.”