The Super Mario Bros. Movie is een gigantisch succes, maar er hangt ook een donkere wolk boven.
Chris Pratt , de acteur die de stem van Mario voor zijn rekening nam is namelijk niet Italiaans en dat
kan niet meer in Hollywood. In Nederland wordt Mario ook niet ingesproken door een Italiaan. Het
komt maar weinig voor dat een filmpersonage en ‘diens’ stem dezelfde culturele achtergrond
hebben. Dat blijkt uit eigen onderzoek van Nederlandse vertalingen bij animatiefilms. Maar heb je
voor een Italiaans animatiepersonage een Italiaanse stemacteur nodig?
De inclusiviteitsdiscussie bereikte rond 2017 de animatiewereld van Hollywood. In de documentaire
The Problem With Apu werd gesproken over de impact die Apu, de Indiase supermarkteigenaar uit de
animatieserie The Simpsons, had op Aziaten. Naast dat Apu als stereotype werd neergezet, werd het
personage ingesproken door een blanke acteur. In een interview met NBC News vertelde Hari
Kondabolu, de maker van de docu, dat dit ‘een marteling was’ en ‘voelde als pesten door het scherm
heen’.
Steeds meer geluiden volgden en sindsdien is
Hollywood bewuster bezig met het casten van
stemacteurs. Kijk naar bijvoorbeeld Disney’s Coco,
Vaiana en Encanto of Netflix’ The Wish Dragon; alle
stemacteurs hebben dezelfde etniciteit als de
personages uit deze animatiefilms. Ook de
stemacteur van Apu stopte er in 2020 mee en het
personage is nu alleen nog maar op de achtergrond
te zien.
Nederland is zo ver nog niet. Er wordt maar bij zo’n
12% van de onderzochte films rekening gehouden
met de afkomst van het personage en die van de
acteur die de rol inspreekt. Bij de rest van de films worden deze personages ingesproken door
acteurs die totaal niet dezelfde achtergrond hebben of een achtergrond die er zo dicht mogelijk bij in
de buurt komt hebben. Denk bijvoorbeeld aan Chinese personages die door Indonesische acteurs
worden ingesproken.
Voor een multicultureel land als Nederland is dit op z’n minst
vreemd te noemen. Je zou denken dat er anno 2023 genoeg
diversiteit te vinden is en dat er gelijke kansen zijn. Waarom
worden er dan nog steeds stemacteurs gecast die niet dezelfde
culturele achtergrond hebben als het personage? Iraida Markus-
Meerzorg is medeoprichtster van Kleur, een stichting die zich
hard maakt voor diversiteit en inclusiviteit in de Nederlandse
televisie- en filmindustrie en aanjager van het onderzoek dat het
Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap op dit
moment doet om die diversiteit in kaart te brengen. Zij denkt
dat de manier waarop je opgegroeid bent een rol kan spelen:
“Je kiest vaak voor wat jou bekend is. Dus als jouw omgeving
heel wit is, dan zal je veel sneller vanuit dat perspectief ook je
werk uitoefenen. Als jouw netwerk niet heel divers is, dan zal je
ook niet snel denken dat je een veel diverser netwerk zou kunnen hebben. Het heeft soms te maken
met gewoonte of dat het netwerk er gewoon niet is. Als het niet om jou gaat, zie je het probleem
niet. Daar draait het ook om. Jij ziet niet dat er iets ontbreekt, want jij ziet en hoort jezelf overal
terug. Dus dan ben je daar veel minder mee bezig. Als wij gesprekken voeren met partijen dan is het
eerste wat je hoort dat dit soort stemacteurs er niet zijn. Dat is een makkelijke manier om er van af te
komen, want je moet soms wel meer je best doen.”
Als je weet waar je moet zoeken naar gekleurde stemacteurs, dan zijn er genoeg talenten te vinden.
Anneke Beukman en Franky Rampen van Voiceconsult zijn bezig met het vergroten van deze groep.
Ze geven workshops, zoals de Black of Ethnic Voice Editions en zetten het talent wat ze daar vinden in
voor animatiefilms en -series van bijvoorbeeld Disney of Netflix.
Franky Rampen: “De acteurs waren er wel, maar ze wisten de weg niet naar de wereld van
stemacteren. Het is een erg gesloten wereld. We zijn workshops gaan geven en op een gegeven
moment hebben wij een Black Edition gedaan, omdat ik vanwege mijn eigen huidskleur heel
makkelijk kon zeggen: we zoeken zwarte acteurs. Wij zeiden gewoon: ‘wij zijn op zoek naar zwarte
acteurs’ en die kwamen.”
Anneke Beukman: “Ik deed die workshop en daar zat ik als witteling hun te vertellen hoe ik er
tegenaan keek. Maar ook was ik zo dankbaar, want ik dacht: kijk hier al dat talent zitten. Het was
talent. En daar zaten ze. Voor m’n neus. Het was een succes en er ging een wereld voor ons open. Het
beeld kwam nu overeen met de stem. Ik regisseer nu een hele grote bioscoopfilm en daar zitten echt
een stuk of 6 mensen in die we gevonden hebben door de Black Editions.”
Naast stichtingen zoals Kleur en dubbingstudio’s zoals VoiceConsult zijn er weinig mensen in
Nederland die zich hier druk over maken. Vraag een willekeurig iemand uit je omgeving wat zij er van
vinden en ze zullen antwoorden dat ze er nog nooit over na hebben gedacht. Of dat er geen
probleem is, omdat je die mensen toch niet in beeld ziet. Degene die hier echt een verschil in kunnen
maken zijn studio’s, regisseurs en castingdirectors, want die hebben veel macht. Volgens Anneke Beukman
moeten ze goed kijken wie ze waar voor moeten casten en naar Voiceconsult komen als ze er niet
uitkomen. Maar er ligt ook een verantwoordelijkheid bij de regisseurs en stemacteurs zelf: “Ik werd
laatst door een studio gevraagd om een Afrikaanse animatieserie te regisseren. Een serie volledig
gemaakt door Afrikanen. Dus ik zei: ‘Ok, je hebt een product wat helemaal etnisch is en je vraagt mij.
Dit kan ik niet doen. Laatst had ik een jong meisje die ik moest opnemen en die was gecast op een
heel donker meisje. Het was een eenmalige rol, dus ik vroeg aan de inspreekster of ze er ok mee was.
Dat was ze. Maar er zijn ook acteurs die bijvoorbeeld jarenlang een rol hebben van een gemaskerd
personage hebben ingesproken en waarvan we niet wisten wat de etniciteit was. Later kwam er een
film uit, waaruit bleek dat het personage gekleurd was. Als het aan de klant en de studio had gelegen
dan was de witte acteur die deze rol altijd had ingesproken het gewoon blijven doen. Maar gelukkig
zei hij dat hij dit niet kon doen.”
Iraida Markus- Meerzorg vindt dat studio’s wel hun best beginnen te doen: “Bij één van de laatste
grote animatiefilms was de studio in eerste instantie op zoek naar Spaans sprekende stemactrices die
vanuit Colombia of Mexico in Nederland wonen. Maar dit was dan wel een rol waarbij iemand ook
moest zingen, dus dat was best lastig. Je moet het ook maar kunnen, én zingen én stemacteren. Dan
zie je dat studio’s wel hun best doen, maar het dan toch uiteindelijk weer door iemand laten
inspreken die niet die etniciteit heeft . Ik hoop dat studio’s wat langer hun best gaan doen en dat ze
ook gaan kijken hoe je nieuwe stemmen kan binnenhalen. Die kunnen ze dan trainen, zodat ze de
volgende keer wel die rol kunnen inspreken. Wat ook meespeelt is dat in veel culturen acteren niet
als inkomstenbron wordt gezien en dat dit wordt ontmoedigd door ouders. Door naar scholen of
toneelscholen te gaan, kunnen ze deze jongeren er van bewust maken dat stemacteren ook een baan
kan zijn.”
Het excuus ‘We kunnen ze niet vinden’ kan in 2023 dus écht niet meer en iedereen zou zichzelf
moeten kunnen terugzien én horen in animatiefilms. Als je als studio hier geen rekening mee houdt,
dan loop je het risico dat een stemacteur zonder dezelfde oorsprong je niet mee kan nemen in die cultuur en misschien wel een soort persiflage neer zet of dat een heleboel kinderen geen rolmodel
zullen hebben als ze opzoeken wie een bepaalde stem heeft ingesproken. Eigenlijk zeg je op deze
manier dat ze er niet toe doen. Maar in Nederland staan we aan het begin van deze beweging. Er is
een stijgende lijn te zien en met organisaties als Kleur en Voiceconsult zal die lijn verder stijgen. Maar
er zullen af en toe nog concessies gemaakt gaan worden. Je kan honderden acteurs en actrices met
de juiste achtergrond uitnodigen voor een rol, maar de juiste persoon kan er nét niet tussen zitten.
Ga je dan voor de gekleurde persoon, omdat deze het etniciteitsvakje af kan vinken of ga je voor de
niet-gekleurde persoon die de performance kan neerzetten? Wellicht hebben er samen met Chris
Pratt nog een heleboel Italiaanse acteurs auditie gedaan. Als kijker weet je dit niet. Er werd voor hem
gekozen, omdat Pratt geweldig is in het spelen van de ‘Blue-Collar Hero’, aldus de regisseurs in een
interview met Total Film Magazine. En dat klopt. Chris Pratt zet een hele leuke Mario neer. Maar of
Mario nog leuker was geworden door een Italiaanse stemacteur die ons de Italiaanse cultuur kon
laten proeven, zullen we nooit weten.